کلیه اطلاعات ، دانش و مفاهیم و نگرش هایی که در کتاب به یاد گیرنده ارائه می‌گردد . به عبارت دیگر مجموعه ی دانش سازمان یافته و اندوخته شده ، اصطلاحات ، اطلاعات ، واقعیات ، قوانین ، اصول ، روش ها ، مفاهیم ، تعمیم ها ،پدیده ها و مسائل مربوط به همان ماده درسی است ( فتحی و اجاره گاه ۱۳۷۷ ، ص ۱۱۷ ) .

 

در این پژوهش منظور از محتوا کلیه تصاویر ، پرسشها و متن کتاب درس علوم می‌باشد که از طریق آن ها مفاهیم و اطلاعات مورد نظر دانش آموز ارائه می‌گردد .

 

هر گاه محتوای برنامه درسی به گونه ای ارائه گردد که یاد گیرنده را با محتوای داده شده درگیر سازد . یعنی اولا سعی کند یادگیرنده را وادار به استفاده از تجربیات قبلی خود نماید و ثانیاً او را به تجزیه و تحلیل مطالب ارائه شده وادار کند . ( موسی پور ، ۱۳۸۲ ، ص ۱۲۷ ) .

 

هر گاه اطلاعات و معلومات جدید به شکل مشخص و کاملا آماده در اختیار یاد گیرنده قرار گیرد ، دانش آموز به حفظ کردن آن ها قناعت خواهد کرد و در نتیجه دانش آموزان نقش فعالی در جریان یادگیری ندارند ( همان منبع ، ص ۱۷۲ ) .

 

یک روش پژوهش منظم برای توصیف عینی و کمی محتوای کتاب‌های و مقنون برنامه درسی و یا مقایسه پیام ها و ساختار محتوا با اهداف برنامه درسی می‌باشد . ( یار محمدیان ، ۱۳۷۷ ، ص ۱۵۰ ) .

 

برنامه درسی

 

در بحث از فرایند « برنامه درسی » از مراحل مختلف سخن گفته می شود این مراحل تقریبا همان عناصری هستند که توسط « رالف تایلر ^[۱]» در سال ۱۹۴۹ بیان شده و شامل « هدف ^[۲]» ، «محتوا ^[۳]» و « روش^[۴] » و « ارزشیابی^[۵]» می‌باشند (طالعی فرد۱۳۸۳،ص۵۷).

 

از آنجایی که بررسی تمام عوامل برنامه ریزی درسی سیستم برنامه ریزی در آموزش و پرورش کشور ایران متمرکز است و محتوای کتاب‌های علوم در نظام آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است ، ‌بنابرین‏ در این تحقیق آنچه که بیشتر مورد نظر پژوهشگر است ارائه نمودن پیشنهاداتی ، به کارشناسان و مولفان کتاب‌های درسی علوم تجربی دوره ابتدایی در زمینه تحلیل محتوای کتابها مربوط می‌باشد.بدیهی است مسئله انتخاب مطالب علمی برای برنامه ی علوم در دوره ابتدایی همواره دشوار بوده است زیرا علوم شامل ان چنان دامنه وسیعی از دانش است که فراگیری همه آن ، حتی در طول تمام عمر برای هیچ کس امکان پذیر نیست.

 

لذا مسئله مهم در انتخاب مطالب علمی برای تدریس علوم دوره ابتدایی موضوع کیفیت است نه کمیت ، پس علوم را نباید به منزله فهرستی غیر قابل تغییر از واقعیت ها ، مفاهیم و اصولی پنداشت که باید با از بر کردن یاد گرفته شود ، بلکه علوم ترکیبی از یادگیری مطالب ، مهارت‌ها و خلاقیت ها می‌باشد(همان منبع،ص۵۷).

 

‌بنابرین‏ یکی از عواملی که در جریان آموزش و پرورش و شکوفایی خلاقیت ذهنی دانش آموزان نقش بازی می‌کند محتوای کتاب‌های درسی و پرسشها و تکالیف و فعالیت‌های یادگیری چاپ شده و مطلوب است در صورتی که کتاب‌های درسی اولا با توجه به یافته های علمی روز و ثانیاً با شیوه فعال تدوین و تالیف گردند موجبات خلاقیت دانش آموزان و ثمربخشی و سوددهی برنامه درسی می‌گردد .

 

تعریف یادگیری فعال

 

از یادگیری فعال تعاریف مختلفی شده است بالدوین^[۶] یادگیری فعال را این گونه تعریف می‌کند

 

« یادگیری فعال » یادگیری اثربخشی است که فراگیرنده به طور فعال در عمل یادگیری درگیر

 

می شود و عمل یادگیری در کنترل ‌خود او. Baldwinandwilliams , 1988.p:4

 

^[۷] منصور معتقد است، « روش های فعال روش هایی هستند که فعالیت‌های کودک را در رابطه

 

با نیازهای عمومی وی بر می انگیزند »(نصر الهی گسیل ، ۱۳۷۳، ص ۴۲).

 

دیویی ۱۸۹۶- ۱۹۵۲ ) ( نیز یادگیری را نوعی تجربه فعال توسط یادگیرنده می‌داند ، اوبه

 

جای یادگیری از طریق کتاب و معلم ، یادگیری از طریق تجربه و به جای کسب مهارت‌ها و

 

فنون مجرد و صرف به وسیله تمرین ، کسب آن ها به عنوان وسیله ای برای نیل به اهداف

 

حیاتی و لازم و به جای ارائه مطالب انتزاعی به دانش آموز آماده نمودن او برای دنیای در

 

حال تغییر را توصیه می‌کند( دیویی – جان ،میرحسنی۱۳۶۹ ص ۱۸).

 

به هر حال مزایای مشترک روش های فعال یادگیری به طور خلاصه عبارتند از :

 

۱ ـ یادگیرنده را به طور فعال در فرایند یادگیری درگیر می کند(همان منبع،ص۱۸).

 

۲ ـ فرایند یادگیری را از علایق و خواسته ها و ادراکات یادگیرنده آغاز می کند.

 

۳ ـ تجارب یادگیری را به گونه ای سازمان می‌دهد که به یادگیرنده در روشن سازی و بیان نیازها کمک کند .

 

۴ ـ کتاب درسی ، معلم ، آموزش و همه عوامل خارجی به عنوان تسهیل کننده یادگیری محسوب می‌شوند.

 

۵ ـ مبتنی بودن یادگیری بر تجارب فراگیرنده نماید (دیویی – جان ،میرحسنی۱۳۶۹ ص۱۴).

 

۶ ـ استقلال و اعتماد به نفس یادگیرنده را افزایش می‌دهد .

 

۷ ـ تبدیل نمودن فرایند یادگیری به فرایند رشد و تکامل.

 

۸ ـ معنا دار بودن و پایداری دانش فراگرفته شده .

 

۹ ـ تمهید زیرساخت رشد و بالندگی علمی کشور : احیا مجد و عظمت از دست رفته کشور و گام برداشتن در مسیر ترقی و کمال به گونه ای که تضمین کننده جایگاه رفیع ایران به عنوان یک کشور پیشتاز در عرصه پیشرفت‌های علمی باشد بیش از هر چیز در گرو سوق دادن برنامه های درسی و جریان یاددهی ـ یادگیری به سمت فعال بودن یادگیری است .شاخص های موجود از وجود یک رابطه مستقیم میان اهتمام جوامع مختلف به پژوهش های علمی و رشد و بالندگی آن ها در عرصه علوم و تکنولوژی دارد (عبدالسلام،ملکی۱۳۶۹،ص۳۲).

 

عطف توجه به پژوهش نیز بدون تردید ارتباط زیادی با میزان گسترش روحیه پژوهشی و توان کشف در جامعه داشته است که پشتوانه این نیروی پژوهشی فعال نمودن یادگیرندگان می‌باشد.

 

شیوه های ارائه محتوای کتاب های درسی

 

محتوای برنامه درسی از نظر نوع تاثیری که بر یادگیرنده می نهد ممکن است جهت کاملا متفاوت را ورپیش گیرد ، از طرفی محتوای برنامه درسی می‌تواند یادگیرنده را برای تفکر و تعقل بر مسائل آماده کند و از طرف دیگر می‌تواند او را حفظ کردن مطالب عادت دهد ( موسی پور ، ۱۳۸۲ ، ص ۱۲۶ ) .

 

‌بنابرین‏ نحوه ارائه محتوا عامل مهمی در میزان یادگیری و نیز چگونگی یادگیری است ، یادگیری در نتیجه رفتار فعال یادگیری انجام می‌گیرد ( تایلر،تقی ورظهیر ۱۳۷۷ ، ص ۷۸ ) .

 

بر این اساس از دو نوع شیوه ارائه محتوای برنامه درسی می توان سخن گفت :

 

الف ) شیوه ارائه غیر فعال

 

انواع الگوهای سازماندهی برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه

 

برای سازماندهی فعالیت‌های مختلف یک سازمان، اعم از یک سازمان تولیدی، تجاری، تحقیقاتی و… الگوهای شناخته شده متفاوتی وجود دارد. که در هر یک از آن ها برای نوعی از سازمان‌ها مناسب‌تر و کارآتر است در حالی که اعمال ساختار دیگر ممکن است، از کارایی پایین‌تری برخوردار باشد. در اینجا چندین نوع از ساختارهای معروف خصوصاًً از دید امکان به کارگیری آنان برای سازماندهی فعالیت‌های تحقیق و توسعه مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت(شریفیان، ۱۳۷۱، ص ۸۶).

 

شایان ذکر است که سازمان، کاتالیزوری است که انجام تاکتیک‌ها (چگونگی استفاده از منابع) و استراتژی (چگونگی نیل به اهداف) را سهل و آسان می‌کند و روشی که تحقیقات توسط آن سازماندهی می‌شود، اثر عمیقی بر مؤثر بودن و کارایی تحقیقات دارد(شریفیان، ۱۳۷۱، ص ۸۶)

 

۱- سازماندهی بر حسب وظیفه تخصصی

 

در این شیوه سازماندهی که ساختار تخصصی، ساختار وظیفه‌ای، ساختار خطی و یا ساختار سنتی و یا ساختار حرفه‌ای نیز نامیده شده است، پروژه‌ای توسط مدیر بخش تخصصی برنامه‌ریزی و هدایت می‌شوند و سلسله مراتب حاکم است(علی احمدی،۱۳۷۷،ص۱۵۰).

 

سازماندهی بر حسب وظیفه بر مبنای تخصص و تقسیم کار انجام می‌شود و دارای مزیت‌های مهمی است، اما برخی مسایل اجرایی در راه آن محدودیت ایجاد می‌کنند در صورتی که وظایف به صورت بسیار تخصصی و باریک تعریف شده باشند، این امر باعث ایجاد خودمختاری‌های کوچکی درون سازمان می‌شود. و در این صورت اهداف عالی سازمان تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. مکانیسم‌های دفاعی که در این رابطه به وجود می‌آید، باعث آن می‌شود که یک وظیفه خاص که دچار استقلال و خود مختاری کامل شده به جای آن که به عنوان بخشی از کل جریان عمل کند، به صورت یک مجموعه مجزا درآید(علی احمدی،۱۳۷۷،ص۱۵۰)

 

• • • مشخصه بارز کارهای تحقیق و توسعه عبارت از تغییر و ایجاد اصلاحات عمیق در تخصص‌ها و وظایف است و این امر با تحت‌الشعاع قرار گرفتن تحریک مورد نیاز بین بخش‌های مختلف سازمان است. مجزا شدن وظایف باعث ایجاد سدهایی در ارتباطات سازمانی می شود. مجزا سازی بخش‌ها باعث خدشه‌دار شدن و کند شدن روند هماهنگی، همکاری و تشخیص صحیح ارزش بقیه ‌فعالیّت هاست. از این رو غالباً دیده شده است که به برخی وظایف در سازمان‌های تحقیق و توسعه به دیده پست و دست دوم نگاه می‌شود.

   

  • • در تحقیق و توسعه، ممکن است، تأکید بر وظیفه‌ای به طور خاص شدید شود و کارکنان بخش‌ها ممکن است در معرض فراموشی این مطلب قرار گیرند که کل سازمان عبارت است از مجموعه بخش‌های وظیفه ای‌ به خصوصی است، به معنای آن نیست که کل عملیات به طور موفقیت‌آمیز پایان یافته است. شکست هر یک از بخش‌های وظیفه‌ای می‌تواند باعث خاتمه یافتن یک برنامه و در واقع ایجاد ضایعه در کل عملیات گردد.

   

  • ساختار کنونی مراکز تحقیقات دانشگاهی و ساختار کلان واحدهای تولیدی عموماً در کشورهای در حال توسعه از چنین ساختاری پیروی می‌کنند(علی احمدی،۱۳۷۷،ص۱۵۰)

 

 

نمودار ۱-۲: ساختار کنونی مراکز تحقیقات دانشگاهی و ساختار کلان واحدهای تولیدی (علی احمدی، ۱۳۷۷، ص ۱۵۰)

 

۲- سازماندهی پروژه‌ای

 

‌به این نوع سازماندهی، سازماندهی برنامه‌ای و سازماندهی محصول نیز گفته می‌شود در این نوع سازماندهی، تقریباً تمامی آنچه را برای توسعه یک محصول مورد نیاز است، در خود دارد. سرپرستی گروه تخصصی پروژه به عهده مدیر صف است. در این سیستم کلیه نیازمندی های سازمانی در درون ساختار مدیریت هر پروژه به صورت خوکفا وجود دارد. سازماندهی پروژه‌ای غالباً وجود تسهیلات و انجام وظایف مکرر و مضاعف را طلب می‌‌کند، هزینه های عملیات بالا سری پروژه ها، به دلیل استفاده از تسهیلات جداگانه زیادتر می‌شود. و ‌بنابرین‏ تحقیقات و توسعه‌ای که به تبع آن حاصل می‌شود، قیمت تمام شده آن بیشتر است(علی احمدی، ۱۳۷۷، ص ۱۵۰).

 

در عین حال سازماندهی بر حسب پروژه، در اقدامات R&D معمول است. در این نوع سازمان‌ها یک مهندس پروژه یا مدیر، یک یا دو پروژه مرتبط با یکدیگر از لحاظ فنی را کنترل و در اختیار دارد. فعالیت پروژه‌ای شدید، تخصصی و گران بوده و تداوم و نظارت بر آن از اهمیت برخوردار است. پروژه که به عنوان یک ساختار خود قلمداد می‌شود، به طوری ساختمان بندی می‌شود که حداکثر کنترل و نظارت لازم را سازگار با نیازها و منابع تحت دسترس اجازه دهند(علی احمدی، ۱۳۷۷، ص ۱۵۰).

 

سرپرست سازمان

 

مدیر پروژه B

 

مدیر پروژهA

 

بازرگانی

 

مالی‌و حسابداری

تولید

 

R &D

 

بازرگانی

 

مالی ‌و حسابداری

 

تولید

 

R &D

 

بازرگانی

 

مالی‌و حسابداری

 

تولید

 

R &D

 

نمودار ۲-۲: سازماندهی بر حسب پروژه ( علی احمدی، ۱۳۷۷،ص۱۵۰).

 

اشکال عمده این ساختار که در فعالیت‌های تحقیق و توسعه کاربرد قابل توجهی دارد۰ استفاده از تسهیلات تکراری و هزینه های مضاعف است و راه گریز از این اشکال، به کارگیری ساختار ماتریسی است ( علی احمدی، ۱۳۷۷،ص۱۵۰)

 

۳- سازماندهی ماتریسی

 

در سیستم ماتریسی که ترکیبی از دو سیستم وظیفه‌ای و پروژه‌ای است، هر دو ویژگی ساختارهای قبلی وجود دارد. همچنین بر روی پروژه اعمال نفوذ و کنترل مساوی از طرف مدیر و بخش‌های تخصصی وجود دارد.(شریفیان،۱۳۷۱،ص ۸۱)

 

نا گفته نماند که در ابتدای شاهنامه در زمان پادشاهی کیومرث و هوشنگ و طهمورث ، فردوسی خیلی کم در ابیات و اشعار خود از نام های مختلف پروردگار استفاده ‌کرده‌است . پروردگار را با نام های ایزد – یزدان و جهان آفرین بیشترین نام برده است شاید مهم ترین دلیل این مهر پرست بودن مردم آن زمان بوده است البته در زمان هوشنگ با پیدایش آتش هوشنگ آتش را قبله قرار می‌دهد و اینگونه بیان می‌کند که آتش هدیه ی پروردگار است و انسان خردمند باید آن را پرستش کند

 

( ۱ ){که او را فروغی چنین هدیه داد .

 

{همین اتش آنگاه قبله نهاد .

 

( ۲ ) بگفت فروغی است این ایزدی پرستید باید اگر بخردی ( شاهنامه ۶ )

 

اگر شاهد مثالی بر یگانه پرستی ایرانیان قبل از اسلام از ابیات شاهنامه بخواهیم تنها همین یک بیت که هم بر یگانه پرست بودن و هم بر اعتقاد و بر معاد دلالت می‌کند .

 

( مکافات این هر دو بد بهردو سرای بیابید از دادگر یک خدای شاهنامه ص ۲۲ )

 

پیدایش بت پرستی :

 

مورخین معتقدند که بت پرستی در زمان طهمورث دیوتبد آغاز شد و آن بدین صورت آغاز کردید که به سبب شیوع یک بیماری مهلک بسیاری از مردم مردند . در آن زمان هر که شخص عزیزی را از دست می‌داد شمایلی از او را در دست می کرد و مجسمه ای از او می ساخت و آن را در خانه نگه داری می نمود این کار جرقه ای برای شروع بت پرستی و دوری از یگانه پرستی شد .

 

(( بت پرستی در زمان و عهد او پیدا شد و سبب این بود که بیماری مهلکی در ایران شیوع یافت ، خلقی کشیر در فنا افتاده اند ، لاجرم هر که را عزیزی ازا حباب و قارب در گذشتی برای تسلیت خاطر تصویر او را ساخته در خانه نگه داشتی ، تا رفته رفته این رسم منجر به پرستش اصنام شد .. ))

 

( تقویم تاریخ سیاسی ایران ص ۲۰ )

 

همچنین مورخین در رابطه با این طهمورث اختلاف نظر دارند گروهی معتقدند که خدا پرست بود در شاهنامه نیز چنین آمده است امّا گروهی بر این عقیده اند که او بت می پرستید که ظاهرأ این مطلب به واقع نزدیک تر باشد و با توجه ‌به این مطلب که فردوسی در دوره ی پادشاهی او کمتر نام خدا را به کار برد ، شاید همین موضوع باشد .

 

(( پس طهمورث پادشاهی جهان بگرفت و مغان گویند که بت پرستید . دروغ گویند که او خدای را پرستید و بر دین ادریس بود )) . ( تقویم سیاسی ایران ص ۱۸ )

 

در این دو بیت نام پروردگار را فردوسی آورده است :

 

۱ – چنین گفت کاین نیایش کشید جهان آفرین را ستایش کنید

 

۲ – بفر جهاندار بسته میان بگردن برآورده گرز گران

 

معانی مختلف کلمات خدا و خدیو در شاهنامه :

 

اولین معنایی که این دو کلمه در اشعار فردوسی دارند همان پروردگار و خداوند متعال است در بسیاری از این اشعار با این معنا به کار رفته اند .

 

مانند :

 

امّا در بعضی از ابیات معنای دیگری نیز دارند .

 

به عنوان مثال کلمه ” خداوند ” در بعضی ابیات معنا و مفهوم ؛ صاحب را دارد مثلاوقتی گفته می شود خداوند رخش یعنی صاحب رخش البته اصل این کلمات ” خدا و خداوند ” از کلمه ی خودتان به معنای صاحب گرفته شده است به همین خاطر در بعضی ابیات معنای صاحب را می‌دهد و از آنجایی که ما پروردگار عالم را صاحب تمام هستی می‌دانیم او را با این نام یعنی خدا و خداوند در زبان فارسی نام می بریم .

 

کلمه ی دیگری که معنای متفاوتی دارد کلمه ی ” خدیو ” می‌باشد که در بعضی از ابیات منظور خداوند است مانند کیهان خدیو یعنی پروردگار جهان « بریده دل از ترس کیهان خدیو » و گاهی نیز معنای پادشاه را نیز می‌دهد مانند اینکه گفته شود که « اینک تویی این جهان را خدیو » یعنی هم اکنون تو پادشاه این کشور یا جهان هستی البته در فرهنگ معین نیز همین دو معنی ، یعنی ، پادشاه و خداوند آمده است .

 

انحراف جمشید :

 

بعد از طهمورث پادشاهی ایران به جمشید رسید جمشید نیز در ابتدا ره عدل و یگانه پرستی را پیش گرفت ولی دچار کبر و غرور شد و از راه پروردگار جدا شد و ره شیطانی را پیشه کرد و خداوند نیز او را مجازات کرد بدرستی می‌دانیم که در اسلام کبرو غرور ناپسند است و هر گاه این آفت به جان مسلمانی افتد اعمال نیک او را تباه خواهد کرد و در این رابطه نیز روایات فراوانی نیز داریم .

 

علت نابود شدن جمشید در شاهنامه نیز گرفتار شدن او که کبر و غرور بیان شده است و همین کبر وتمنی کردن جمشید پادشاه بزرگ و معروف افسانه ای ایران را نابود کرد به گونه ای که با خواری تمام جان داد .

 

(( جمشید پس از آنکه چندین سال سلطنت کرد گرفتار غرور و گردید و ….. ))

 

( تقویم تاریخ سیاسی ایران ص ۲۱ )

 

کبر و غرور جمشید به جایی رسید که ادعای خدایی نمود .

 

جز از من که برداشت مرگ از کسی و گر بر زمین شاه باشد بسی

 

شما را زمن هوش و جان در تن است به من نگرور هر که اهریمن است ( شاهنامه ص ۸ )

هنگامی که جمشید تمنی کرد و ادعای پروردگاری نمود . کارا و درگون گردید و با درگرگونه شدن کار جمشید فره نیز از کاسته شد تا کار بدان جا رسید که پروردگار ضحاک را بر او چیره کرد و پادشاهی به آن بزرگی بعد از چند دهه رنج و سختی گرفتار چنگال شوم دشمن ناپاک گردید و با ذلت تمام در دیاری غریب جان به جا آفرین تسلیم کرد .

 

تمنی چون پیوست با کردگار شکست اندر آورد و برگشت کار

 

همی کاست زو فره ایزدی برآورده بر روی شکوه بدی ( شاهنامه ص ۸ )

 

***

 

چو ضحاکش آورد نامه به چنگ یکایک ندادش زمانی درنگ

 

به ارده مرا و را بدونیم کرد جهان را از او پاک و بی بیم کرد

 

با توجه به ابیات فوق و داستان مکتوب در شاهنامه چنین می توان دریافت که از آنجایی که جمشید ترک یگانه پرستی کرد و خود را شریک باری تعالی قرار دارد و ادعای خدایی نمود و از طرفی دیگر گرفتار کبر و غرور شد ، او مرتکب دو گناه بزرگ گردید اولین گناه او شرک و گناه دیگر کبر و غرور بود و به همین واسطه خداوند متعال او را مجازات نمود .

 

از آنجایی که خود را شریک پروردگار قرار داد خداوند مقام و منزلت او را از او سلب نمود و از این راه یگانه بودن خود را به دیگران فهماند و همچنین بر جمشید تا بداند که دو برابر باری تعالی قدرتی ندارد و تنها با اراده ی اوست که توانایی انجام کارها را دارد و تکیه بر تخت پادشاهی زده است این مقام تنها از جانب پروردگار به او داده شده است .

 

و از آنجایی که کبر کرد خداوند او را در عالم هستی چنان خوار گردانید که هیچ حکان و مأوایی نداشت و نتوانست در دیار خود زندگی کند و در دیار غربت بعد از چند سال زندگی پنهانی و پر دردسر ، سرانجام گرفتار چنگال خصم گردید و با خواری طعم مرگ را چشید تا مایه ی عبرت دیگران گردد . که انسان در برابر قدرت پروردگار ناتوان است و چیزی برای به وجود آوردن کبر و غرور ندارد .

1. 

 

1. 1. – همان ↑

 

1. 1. – جمعى از پژوهشگران زیر نظر سیّدمحمود هاشمی شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، (قم: مؤسسه دائرهالمعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، ۱۴۲۶ ه‍. ق)، ج‌۳، ۲۷۷ ↑

 

1. 1. – «هرکس روی خود را تسلیم خدا کند درحالی که نیکوکار باشد به تکیه گاه محکم و مطمئنی چنگ زده است….». لقمان، آیه۲۲ ↑

 

1. 1. 1. – «کسی که به طاغوت کافر شود و به خدا ایمان آورد به دستاویز محکمی چنگ زده است که گسستن برای آن نیست…». بقره، آیه۲۵۶ ↑

   

 

1. 1. – «و من الذین قالوا انأ نصاری أخذنا میثاقهم…». «و از کسانی که ادعای نصرانیت داشتند پیمان گرفتیم…». مائده، آیه ۱۴ ↑

 

1. 1. – «… و أخذنا منهم میثاقاً غلیظاً». «و از همه آن ها پیمانی محکم گرفتیم (تا در ادای مسئولیت تبلیغ و رسالت کوتاه نکنند)». احزاب، آیه۷ ↑

 

1. 1. – حسین بن محمد راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، چاپ اول، (لبنان-سوریه: دارالعلم- دارالشامیه، ۱۴۱۲ ه.ق)، ج۱، ۸۵۳ ↑

 

1. 1. ۵- همان‌ طور که در گفتارهای بعدی توضیح داده می شود، استعمال لفظ ترهین به جای اصطلاح توثیق درست نیست و شایسته بود واضعان، هر واژه را در مفهوم واقعی خود به کار می بردند و از اختلاط کاربرد آن ها به جای یکدیگر پرهیز می‌کردند. لیکن وضع همین مصوبه در جای خود که به شایستگی نیاز کنونی واحدهای تولیدی از طریق توثیق طرح های صنعتی برای دستیابی به منابع مالی را مورد توجه قرار داده است در خور قدردانی است. ↑

 

1. 1. ۱-افزون بر اختلافات حقوق ‌دانان درخصوص شناسایی و یا عدم امکان شناسایی عقد وثیقه و ماهیت حقوقی آن در نوشته های حقوقی، ماهیت وثیقه در قانون آیین دادرسی کیفری و قوانین مرتبط با آن نیز روشن نیست و لذا ممکن است برخی ماهیت قرار وثیقه را عقد ضمان وثیقه ای بدانند، اما به جهت این که عقد ضمان بر پایه دین است و ضمانت، فرع بر وجود دین می‌باشد، این نظریه مردود است. همچنین ممکن است استدلال شود، قرار وثیقه نوعی عقد کفالت است که در آن شخص، ضامن حضور یا احضار متهم می شود و در صورت تخلف، مجبور به جبران خسارت است. لیکن در عقد کفالت نیز وجود دین شرط است و مواد ۷۳۴ تا ۷۵۱ قانون مدنی دلیل این ادعا هستند. از سوی دیگر در عقد کفالت همواره شخص ثالثی ضمانت مکفول را در برابر مکفول له می کند، در حالی که در قرار وثیقه علاوه بر اشخاص ثالث، خود متهم نیز می‌تواند با تودیع وثیقه نزد مقام قضایی، موجبات آزادی خویش را فراهم آورد؛ در این حالت است که فرض مذکور صحیح بنظر نمی رسد و متهم نمی تواند کفیل خود شود پس قالب کفالت نیز برای وثیقه مناسب به نظر نمی رسد. عقد رهن هم تعریف مناسبی برای این امر ندارد؛ چراکه در این عقد نیز باید دینی وجود داشته باشد تا در خصوص آن مالی به رهن داده شود. با عنایت به مطالب فوق، آن چه صحیح به نظر می‌رسد، ذکر این نکته است که قرارداد وثیقه مذکور را قراردادی با ماهیت متمایز و مستقل بدانیم که بین مقام قضایی به نمایندگی از طرف حاکمیت و شخص متهم منعقد می شود و چنانچه متهم در مواعد احضار نزد مقام قضایی بدون دلیل موجه حاضر نشود، مورد وثیقه ضبط و در حساب دولت تودیع می شود. ضبط وثیقه موجب برائت ذمه متهم در خصوص جنبه عمومی جرم نخواهد شد و هرگاه دستگاه قضایی به متهم دست یابد، او را مجازات خواهد نمود و این دلیل دیگری است بر رد نظریه عقد ضمان؛ چرا که در عقد ضمان وثیقه ای یا تضامنی پس از ادای دین از سوی ضامن، ذمه مضمون عنه بری می شود. به نقل از سایت ماوی، نشریه داخلی قوه قضایی قابل دسترسی در http://www.maavanews.ir ↑

 

1. 1. ۱- عاطفه شایگان شریف، روش حقوقی بانک ها در پذیرش سهام شرکت ها به ‌عنوان وثیقه، پایان نامه جهت اخذ مدرک کارشناسی ارشد حقوق خصوصی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، با راهنمایی دکتر ربیعا اسکینی، ۱۳۹۱، ۳۷ ↑

 

1. 1. – محمدجعفر جعفری لنگرودی، دایره المعارف عمومی حقوق (الفارق)، چاپ دوم، (تهران، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۸)، ج۲، ۱۶۰ ↑

 

1. 1. – محمدجعفر جعفری لنگرودی، دایره المعارف حقوق مدنی و تجارت، (تهران: نشر بنیاد ‌را ستاد، ۱۳۵۷)، ج۱، ۷۸۳ ↑

 

1. 1. – محمدجعفر جعفری لنگرودی، دانشنامه حقوقی، چاپ سوم، (تهران: انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۵)، ج۵، ۵۲۰ ↑

 

1. 1. ۳- محمدجعفر جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ سوم، (تهران:انتشارات گنج دانش،۱۳۸۸)، ج۳، ۷۳۵ ↑

 

1. 1. ۱- محمد ابوعطا، “شرطیت قبض در حقوق ایران و فرانسه”، مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، سال ۷، شماره ۲۳، (پاییز ۱۳۸۷): ۸ ↑

 

1. 1. ۱- علی انصاری؛ سهیل ذوالفقاری، “توثیق اموال غیرمادی در حقوق ایران”، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال۴، شماره۶، (۱۳۹۱): ۱۲ ↑

 

1. 1. ۱-محمدجعفر جعفری لنگرودی، حقوق مدنی: رهن و صلح، چاپ چهارم، (تهران: کتابخانه گنج دانش، ۱۳۸۸)، ۱۲۳ ↑

 

1. 1. ۲-محمد عیسائی تفرشی، مباحثی تحلیلی از حقوق شرکت های تجاری، چاپ اول، (تهران: دفتر نشر آثار علمی دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۸۶)، ج۲، ۱۰۵ ↑

 

1. 1. – ضمان وثیقه ای همزمانی (عرضی)؛ یعنی برای طلبکار، دو متعهد پرداخت دین وجود دارد، مثل مسئولیت صادرکننده چک (مدیرعامل)با خود شرکت که مسئولیت تضامنی دارند. یعنی همزمان خوانده دعوا قرار می گیرند و خواهان می‌تواند علیه هر دو حکم بگیرد. ↑

 

1. 1. – ضمان وثیقه ای ترتیبی (طولی)؛ در این حالت برای بستانکار نیز دو متعهد برای ایفاء دین وجود دارد، منتها وی می بایست ابتدا سراغ مدیون اصلی یعنی مضمون عنه برود، در صورت امتناع از پرداخت در مرحله دوم به ضامن رجوع کند. ↑

 

1. 1. – این ایراد به عقد ضمان نیز وارد است؛ زیرا بعضی عقد ضمان و حواله را عقود ناقل دین توصیف کرده‌اند. لیکن همان‌ طور که توضیح داده شد ضمان تضامنی که توثیقی محسوب می شود و نیز حواله توثیقی درحقوق ایران، قابل پذیرش و معتبر است. ↑

 

1. 1. – حسن امامی، حقوق مدنی، چاپ بیست و دوم، (تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۸۱)، ج۲، ۳۶۰ ↑

 

1. 1. ۱-علیرضا باریکلو، عقودمعیّن۲ (عقود مشارکتی، توثیقی و غیرلازم)، چاپ دوم، (تهران: انتشارات مجد، ۱۳۸۸)، ۱۳۷-۱۳۹ ↑

 

1. 1. ۱- حکمت الله عسکری، “معاملات با حق استرداد در حقوق ایران”، مجله تحقیقات حقوقی، شماره ۴۴، (زمستان ۱۳۸۵): ۲۲۸ ↑

 

1. 1. ۱-علی انصاری؛ سهیل ذوالفقاری، همان، ۷ و ۱۳ ↑

 

1. 1. ۲- محمد عیسائی تفرشی و دیگران، “وثیقه شناور در نظام حقوقی آمریکا و ایران”، مدرس علوم انسانی: پژوهش های حقوق تطبیقی، دوره۱۴، شماره ۲، (تابستان ۱۳۸۹): ۲۱۶-۲۱۷ ↑

 

1. 1. ۱-از بررسی و مقایسه عقد وثیقه با دیگر عقود توثیقی شخصی به جهت عدم ارتباط با موضوع پژوهش حاضر، اجتناب می شود. ↑

 

1. 1. ۲- کمال نیک فرجام، “رهن و وثیقه اسناد براتی در حقوق ایران و انگلیس”، ‌فصل‌نامه علمی-پژوهشی دیدگاه های حقوق قضایی، (۱۳۹۰): ۲۲۱ ↑

 

1. 1. ۳- مائده، آیه ۱ ↑

 

1. 1. ۱- فریده شکری، “رهن دین در نظام حقوقی ایران”، مجله حقوقی دادگستری، سال ۷۵، شماره ۷۵، (پاییز ۱۳۹۰): ۱۰۴ ↑