روانشناسان گشتالت گرا، حل مسئله از طریق آزمایش و خطا را از حل مسئله با بینش متمایز ساختند. در آزمایش و خطا از آنچه می‌دانیم به ترتیب استفاده کرده و آنقدر دچار خطا می‌شویم تا بالاخره راه حل مسئله کشف شود. در حالی که در بینش می توان یک راه حل ناگهانی برای حل مسئله جدید، بدون آزمایش و خطا یافت. این راه حل مستقل از دانش و تجربه افراد در رابطه با مسئله است( وایزبرگ،۲۰۰۶).

رویکرد روانکاوی

از دیدگاه روانکاوی خلاقیت در نتیجه تعارضی است که در ذهن ناخوداگاه یا نهاد ایجاد شده است. در این حالت ذهن ناخودآگاه تلاش می‌کند تا راه حلی برای این تعارض پیدا کند. اگر راه حل با بخش آگاه یا “خود” هماهنگی داشته باشد، معمولاً راه حل خلاقیت آمیز خواهد بود. اما اگر با بخش آگاه در تضاد باشد احتمالاً منجر به نابهنجاری روانی می‌گردد. فروید بنیان گذار نظریه روانکاوی معتقد است که خلاقیت از تعارضات موجود در ناخودآگاه بر می خیزد و همان طور که شخص در رفع نیازهای فیزیولوژیک می کوشد به واسطه خلاقیت نیز تلاش می‌کند این تعارضات را رفع سازد. در این دیدگاه خلاقیت نوعی مکانیسم رفع تنش فرض شده است(نلر،۱۹۶۵؛ ترجمه مسدد،۱۳۸۰).

فروید معتقد است خلاقیت مخصوصاً خلاقیت هنری جایگزین بازی کودکی است. به عبارتی نیازهای سرکوب شده کودکی به صورت کار و هنر تجلی می‌یابد. فعالیت های هنری و عملی عبارت است از تمایلات ارضا نشده است که به شکل اهداف عالی تر در آمده اند. ‌بنابرین‏ فرد برای ارضای سائق های خاصی دست به خلاقیت می زند تا تعادلی را که آن سائق ها بر هم زده اند را دوباره برگرداند(براون،۲۰۰۷).

رویکرد انسان گرایان

انسان گرایان توجه خاصی به خلاقیت نشان داده‌اند. پیروان این دیدگاه با مطرح کردن خودشکوفایی او را موجودی می دانند که دارای استعدادهای بالقوه ای است که با شکوفا کردن آن ها می‌تواند خود را به کمال برساند .انسان گرایان تأکید خاصی بر ارتباط خلاقیت با سلامت روان، خوشکوفایی و کمال انسان دارند. در مکتب انسان گرایی مازلو از دو نوع خلاقیت یاد می‌کند: خلاقیت اولیه و خلاقیت ثانویه. خلاقیت اولیه از ناخودآگاه سرچشمه می‌گیرد و در همه انسان ها در زمان کودکی مشترک است اما اغلب پس از پشت ‌سر گذاشتن کودکی آن را از دست می‌دهند. افراد به واسطه این ناخودآگاه قادرند خیالبافی کنند، لذت ببرند و رفتارهای خلاقیت آمیز از خود بروز دهند. این خلاقیت اولیه با خلاقیت ثانویه که مبتنی بر عقل و منطق صحیح است، تفاوت اساسی دارد، اما با یکدیگر وابسته و مربوطند. فرد سالم و خلاق کسی است که موفق به پیوند این دو فرایند هشیار و ناهشیار شود(روسکوس و اولدسن^[۴۴]،۱۹۹۳).

رویکرد رشدی

رویکردهای رشدی در تبیین خلاقیت کاربردی تر هستند. آن ها اغلب حاکی از چگونگی طراحی محیط هستند تا پتانسیل های خلاق کودکان تحقق یابند. ‌بنابرین‏ دیدگاه های رشدی عموماً روی فرد، مکان و جنبه‌های بالقوه خلاقیت تأکید دارند. این دیدگاه ها نقش مهم اما ضمنی بازی می‌کنند چرا که اشاره به مسیری دارند که به صورت غیر عینی از خلاقیت شروع می شود و به صورت ملموس تر و بالیده تر از بیان خلاقیت گسترش می‌یابند. نخستین نظریه های رشدی به وسیله ی آزمون از زمینه‌های زندگی و خانوادگی افراد خلاق برجسته به جا مانده است(گورتزل^[۴۵]۱۹۷۶؛ به نقل از کافمن و استرنبرگ،۲۰۱۱). همچنین بیان شده است که تجربه های رشدی با خلاقیت همبسته هستند. برای نمونه والدین کودکان خلاق بچه هایشان را با تجارب گوناگون مواجه می‌کنند و مقدار مناسبی از استقلال را به فرزندانشان می‌دهند. آگاهند اما نه اینکه به طور کلی محدودگر باشند. بیشتر مطالعات کنترل شده بر ساختار خانواده متمرکز است .حوزه دیگر تحقیقات رشد شامل بازی و خلاقیت است، چرا که محیط های آسان گیر موجب بازی های اکتشافی و تخیلی و در نتیجه افزایش خلاقیت خواهد بود. بیشتر مطالعات رشدی موثق طولی هستند هر چند که بسیار پر هزینه و سخت اند اما در ساخت نظریه های خلاقیت بسیار مفیدند(آلبرت و رانکو^[۴۶]،۱۹۸۹؛ به نقل از کافمن و استرنبرگ،۲۰۱۱).

رویکرد نوروپسیکولوژی

یکی از جدیدترین دیدگاه ها ‌در مورد خلاقیت نظریه عصب شناسی(نوروپسیکولوژی) است. در این دیدگاه رابطه خلاقیت با مغز و امواج مغزی مورد بررسی قرار گرفته اند. پژوهش های زیادی راجع به نقش نیم کره های مغز در زمینه فکری انجام گرفته است. تحقیقاتی که وظیفه ی مغز چپ و راست را جست و جو می‌کنند. دو فرایند فکری را مشخص کرده‌اند. نیم کره چپ با اطلاعات شفاهی سر و کار دارد و تفکر انتقادی را تنظیم می‌کند، مسئول رمزخوانی در زبان و ریاضی به شیوه ی منطقی، تحلیلی و متوالی است. نیم کره راست با اطلاعات تصویری و شنوایی سر و کار دارد و مسائل و عقاید قدیمی را به شیوه جدید دوباره تنظیم می‌کند. نیم کره راست مغز با استعاره، شهود، شکل و تحلیل عمل می‌کند. پژوهش های روی امواج مغزی نشان داده‌اند که بر حسب میزان خلاقیت امواج تغییر می‌کند. موقع استراحت امواج آلفا کاهش می‌یابد و زمانی که فرد مشغول کار خلاق می‌گردد این امواج افزایش پیدا می‌کند(گری،۱۹۹۹؛ به نقل از برات دستجردی،۱۳۸۰).

رویکرد مرحله ای و مؤلفه ای

مبحث سوم: مفهوم شناسی و سابقه تاریخی شروع به جرم

گفتار اول : مفهوم شناسی شروع به جرم

بند اول : مفهوم لغوی

اصطلاح شروع به جرم از دو جزء شروع و جرم تشکیل شده است . جرم در لغت به معنای گناه و تعدی و تجاوز است .^[۱۰] شروع به معنای آغاز کردن و دست به کار شدن است . هدایت هم به همین معنی است . عمل مقدماتی ، در لغت به معنای « امری که باید مقدم برای دیگری پدید آید ».

بند دوم : مفهوم اصطلاحی

معنای اصطلاح آن ، اجرای اعمال و تهیه مقدماتی به منظور ارتکاب جرم است . شروع به اجرا یعنی اقدام برای از قوه به فعل درآوردن و به ظهور رساندن ، آشکار کردن کاری که مورد نظر است . شروع به جرم یعنی اقدام به عملی که در صورت وقوع به موجب قانون جرم به شمار می‌آید . ولی در نتیجه مداخله ی عامل غیر ارادی ، بلا اثر مانده و نتیجه حاصل نمی شود .

عقوب و عقاب نیز که در لغت عرب به معنای (( به دنبال آمدن )) و (( جانشین شدن )) آمده است . ‌به این اعتبار که به دنبال ارتکاب جرم درباره مجرم اعمال می‌گردد.^[۱۱]

گفتار دوم : سابقه تاریخی شروع به جرم در حقوق ایران

بند اول : قبل از انقلاب اسلامی

مفهوم شروع به جرم ابداعی حقوق فرانسه است و از آن‏جا وارد حقوق ایران شده است؛اما قانون‌گذار جمهوری اسلامی بدون‏ توجه به نتایج این اقدام چنین مقرر کرده‏ است:«هر کس قصد ارتکاب جرمی کند و شروع به اجرای آن نماید لکن جرم منظور واقع نشود،چنانچه اقدامات انجام گرفته‏ جرم باشد،محکوم به مجازات همان جرم‏ می‏ شود».از ظاهر مادهء مذکور فهمیده‏ می‏ شود که اولا نفس شروع به جرم با مفهوم حقوقی آن جرم نیست،مگر اقدامات انجام شده،عنوان مجرمانهء خاصی داشته باشد که در این حالت‏ مرتکب به مجازات همان عنوان محکوم‏ می شود و ثانیاً اطلاق عبارت مقنن حاکی از آن است که عدم وقوع جرم خواه ناشی از دخالت عامل خارجی باشد و خواه ناشی از انصراف ارادی تفاوتی ندارد و در هر حالاگر عنوان خاصی داشته باشد،مرتکب به‏ مجازات آن جرم محکوم می‏ شود.در تحلیل مادهء مذکور-در صورتی که مقنن‏ آگاهانه این تغییرات را انجام داده باشد- چاره‏ای جز آن نیست که به دنبال کشف‏ مبانی فکری مقنّن باشیم و با بررسی‏ عناوین مشابه در فقه اسلامی،مقررهء مذکور را با آن ها مقایسه کنیم.قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ : ماده هرگاه کسی قصد جنایتی کرده و شروع به اجرای آن بنماید ولی به واسطه موانع خارجی که اراده فاعل در آن ها مدخلیت نداشته فصدش ملق یا بی اثر بماند و جنایت منظوره واقع نشود مرتکب به حداقل مجازاتی که به نفس جنایت مقرر است مجکوم خواهد شد و اگر مجازات جنایت اعدام باشد مرتکب به حبس غیر دائم با مشقت محکوم می شود . ماده ۲۳ – شروع به ارتکاب جنحه فقط در صورتی مستلزم مجازات است که در قانون تصریح به آن شده باشد.

قانون مجزات عمومی مصوب ۱۳۵۲: ماده۲۰-هر کس قصد ارتکاب جنایتی کرده و شروع به اجرای آن نماید ولی به واسطه موانع خارجی که اراده فاعل در آن ها مدخلیت نداشته قصدش معلق یا بی اثر بماند و جنایت منظور واق نشود به ترتیب زیر محکوم خواهد شد:

۱- اگر مجازات اصل جرم ادام باشد به حبس جنایی درجه یک که از ده سال کمتر نباشد .

۲- اگر مجازات اصل جرم حبس دائم باشد به جبس جنایی درجه ۲ که از پنج سال کمتر نباشد.

۳- اگر مجازات اصل جرم حبس جنایی درجه ۱ باشد به حبس درجه ۲ که از سه سال کمتر نباشد.

۴- اگر مجازات اصل جرم حبس جنایی درجه ۲ باشد به حبس جنحه ای که از دو سال کمتر نباشد و در صورت وجود موجبات تخفیف دادگاه نمی تواند مجازات را به کمتر از شش ماه تخفیف دهد.

مجازات شرو به جرمی که حداکثر مجازات برای مرتکب مقرر گردیده یا بدون حداقل و اکثر باشد نصف مجازات آن جرم خواهد بود.

۵- در صورتی که مجازات جرم توأم با جزای نقدی ثابت باشد دادگاه مرتکب شروع به جرم را به ثلث یا ربع جزای نقدی محکوم خواهد کرد . ولی حمک به پرداخت جزای نقدی نسبی در صورتی داده می شود که در قانون تصریح شده باشد.

تبصره- در صوتی که اعمال یافته ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته باشد ولی به جهات مادی که مرتکب از آن ها بی اطلاع بوده وقوع به جرم غیر ممکن باشد عمل در حکم شروع به جرم محسوب می شود. ماده شروع به ارتکاب جنحه در صورت قابل مجازات است که در قانون تصریح شده باشد.

قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ : ماده ۲۱ –مجرد قصد ارتکاب جنایت یا تهیه بعضی مقدمات جزئیه آن شروع محسوب نمی شود .

قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۵۲ : ماده ۲۱ – مجرد قصد ارتکاب جنایت و عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقوع جرم نداشته باشد شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست .

قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱ : ماده ۱۶ – مجرد قصد ارتکاب و جرم و عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقوع جرم نداشته باشد شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست .

قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰: ماده ۴۱ – تبصره ۱- مجرد قصد ارتکاب جرم و عملیات و اقداماتی که فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقوع جرم نداشته باشد شروع به جرم نبوده و از این حیث قابل مجازات نیست .

قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ : ماده ۲۲ – هرگاه کسی که شروع به جنایتی کرده و به میل خود آن عمل را ترک کند از جهت جنایت منظوره مجازات نخواهد شد لیکن اگر همان مقدار عملی که به جا آورده است جرم باشد جزای مخصوص به آن جرم در حق او جاری می شود .

قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۵۲ : ماده ۲۲ – هرگاه کسی که شروع به جنایتی کرده به میل خود آن را ترک کند از جهت جنایت منظور مجازات نخواهد شد . لیکن اگر همان مقدار عملی را که بجا آورده است جرم باشد به مجازات آن محکوم می‌گردد .

نهاد شروع به جرم ، اصطلاحی است که قوانین کیفری جدید راه یافته است . در حقوق اسلامی نیز فقها در باره این مفهوم بیان ویژه ای ندارند و آن را با مفاد مفهوم که از شروع به جرم هم اکنون وجود دارد و شناسایی نکرده اند . به دو دلیل :

اول اینکه فقها به جرایم حدود و قصاص اهتمام بیشتری داشته اند که این جرایم از حیث ارکان شایسته هستند و تغییر و تعدیل در آن ها وجود ندارد و قاضی نمی تواند در آن دخل و تصرف کند . اما تعیین مصادیق جرم تعریزی به عهده حکومت اسلامی است .

دوم اینکه ضابطه موجود در تعیین مجازات برای جرایم تعزیری ، مانع از وضع قاعده خاص پیرامون شروع به جرم شده است . چون این راه حل در شروع به جرم نیز قابل استفاده است . با این حال می توان از تحتان فقها نیز حکم به قضیه شروع به جرم را استخراج نمود و کاملاً راه بسته نیست . تئوری شروع به جرم با مفهوم امروز آن از زمان پذیرش اصل قانون بودن جرم و مجازات در قوانین جزایی راه یافته است .

بند دوم :بعد از انقلاب اسلامی

ماده ۱۲۲ – هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجراء آن نماید ، لکن به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند ، به شرح زیر مجازات می شود :

الف – در جرائمی که مجازات قانونی آن ها سلب حیات ، حبس دائم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار .

۲-۴-۴ عوامل ایجاد هیجان :

وقتی با واقعه­ی مهمی روبرو می­شویم، ذهن (فرآیندهای شناختی) و بدن افراد (فرآیندهای فیزیولوژیکی) به شیوه­ سازگارانه­ای ‌به این واقعه واکنش نشان می­دهد. یعنی، مواجه شدن با رویدادی مهم، فرآیندهای شناختی و زیستی را فعال می­ کند که جمعاً عناصر مهم هیجان، از جمله احساسها، انگیختگی بدن، رفتار هدفمند و بیانگری را فعال می­سازند. یکی از سوال­های اساسی در بررسی هیجان این است که که چه چیزی موجب هیجان می­ شود. دیدگاه های متعددی نظیر آنهایی که زیستی، روانی- تکاملی، شناختی، رشدی، روانکاوی، اجتماعی، جامعه شناختی، فرهنگی و انسان­شناختی هستند، وارد این بررسی علیتی می­شوند. به رغم این تنوع، آگاهی از اینکه چه چیزی موجب هیجان می­ شود بر یک مجادله­ی اساسی استوار است: زیست­شناسی در برابر شناخت. در واقع این مجادله می­پرسد، آیا هیجان عمدتاًً پدیده ­های زیستی هستند یا شناختی. اگر هیجان‌ها عمدتاًً زیستی باشند، پس باید از یک منبع زیستی، مانند مدارهای مغزی و نحوه­ای که بدن به رویدادهای مهم واکنش نشان می­دهد، سرچشمه بگیرند. اما اگر هیجان‌ها عمدتاًً شناختی باشند، در این صورت باید از رویدادهای ذهنی علیتی، مانند ارزیابی­های ذهنی از معنی ‌موقعیت برای سلامتی فرد، سرچشمه بگیرند (ریو، ۲۰۰۵، ترجمه­ی سید محمدی، ۱۳۹۰).

۲-۴-۵ تنظیم هیجان :

تنظیم هیجان به عنوان یکی از متغیرهای روانشناختی، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است (گلمن^[۷۸]، ۱۹۹۸؛ مایر، کارسو و سالووی^[۷۹]، ۱۹۹۹). شواهد زیادی نشان می­دهد که تنظیم هیجانی با موفقیت یا عدم موفقیت در حوزه ­های مختلف زندگی مرتبط است (شاته و همکاران، ۲۰۰۷؛ جاکوبس و همکاران، ۲۰۰۸).

انسان‌ها پس از تجربه وقایع تنش­زا، از طریق افکار و دستگاه شناخت، هیجانهایشان را تنظیم می­نمایند و این موضوع به طور تفکیک ناپذیری با زندگی در هم آمیخته است (گارنفسکی و همکاران ۲۰۰۵).

تنظیم هیجانی: فرآیندهایی هستند که به افراد کمک ‌می‌کنند تا بتوانند چگونه هیجان­های لازم را در خود ایجاد کنند، آن ها را ابراز نمایند و به چه شکلی از آن ها استفاده کنند. به اعتقاد محققان، چگونگی ارزیابی و تفکر در هنگام روبرو شدن با حادثه منفی از اهمیت بالایی برخوردار است، به عبارت دیگر برداشت و تحلیل افراد از موقعیت ها در تنظیم هیجان­ها آن ها، نقش اساسی دارد. سلامت روانی افراد ناشی از تعاملی دو طرفه میان استفاده از انواع خاصی از راهبردهای تنظیم شناختی هیجانات و ارزیابی درست از موقعیت تنش زا است (امیدی ویعقوبی، ۱۳۹۰).

متخصصانی که اغلب به طور نزدیکی با مردم سروکار دارند، مانند خدمه­ی هواپیما، آرایشگران، و پزشکان، نشان می­ دهند، که چگونه افراد یاد می­ گیرند هیجانهایشان را کنترل کنند. در این رشته­ ها، فشار­های جامعه پذیری برای کنترل کردن هیجان‌ها، عمدتاًً بر اساس کنار آمدن با احساس­های ناخوشایند به نحوی که جامعه پسند و از لحاظ شخصی سازگارانه باشد، قرار دارند. تنظیم هیجان از راهبردهای مورد استفاده در کاهش، افزایش، سرکوب و یا ابقای هیجان و از ویژگی ذاتی و فطری آدمی ‌می‌باشد (پلیتری^[۸۰]، ۲۰۰۹).

در واقع تنظیم هیجانی تنها سرکوب هیجان‌ها نیست، بلکه شخص نباید همیشه در یک حالت آرام و ساکن از برانگیختگی هیجانی قرار داشته باشد. در عوض تنظیم هیجانی، شامل فرآیندهای نظارت و تغییر تجربیات هیجانی شخص است (تامپسون، ۱۹۹۴).

هیجان‌ها دارای کیفیت بالایی هستند، ‌به این صورت که می ­توانند باعث واکنش مثبت یا منفی در افراد شوند. اگر متناسب با موقعیت و شرایط باشند باعث واکنش مثبت و در غیر این صورت باعث واکنش منفی می­شوند. ‌بنابرین‏ زمانی که هیجان‌ها شدید یا طولانی می­شوند و یا با شرایط سازگار نیستند، آن زمان نیاز به تنظیم کردن آن ها لازم است (گراس، ۱۹۹۸).

در واقع تنظیم هیجانی هم شامل فرآیندهای پایین به بالا (ادراکی) مانند ارزیابی و هم شامل فرآیندهای بالا به پایین (شناختی) مانند حافظه­ فعال و کنترل ارادی توجه ‌می‌باشد. لذا تنظیم هیجانی را ‌می‌توان به عنوان فرآیندهای فیزیولوژیکی، رفتاری، و شناختی تعریف کرد که افراد را به تنظیم و بیان هیجان­ها قادر می­ نماید (گراس و تامپسون، ۲۰۰۷، گراس ۱۹۹۹).

تنظیم هیجان یک فرایند محوری برای همه جنبه­ های عملکرد انسان است و نقش حیاتی­ای در شیوه­ هایی که افراد با تجارب استرس زا مقابله ‌می‌کنند و شادی را تجربه ‌می‌کنند، ایفا می­ کند، تنظیم هیجان دلالت­های بالینی مهمی دارد، روش­هایی که افراد هیجانهایشان را مدیریت کنند، عملکرد روانشناختی­شان را (مثل مشکلات بیرونی و مشکلات درونی) متاثر می­سازند. همچنین تنظیم هیجان دارای تلویحات رشدی و اجتماعی مهمی است، مانند رشد همدلی و روابط با همسالان (فوسکا^[۸۱]، ۲۰۰۸). تنظیم هیجان، به توانایی فهم هیجان‌ها، تعدیل تجربه­ هیجانی و ابراز هیجان‌ها اشاره دارد (گراس، ۲۰۰۱).

پژوهش­های انجام شده نشان داده است که تنظیم هیجان، سازگارانه با عزت نفس و تعاملات اجتماعی مثبت مرتبط است و افزایش تجربه ­های هیجانی مثبت باعث مواجهه­ مؤثر با موقعیت استرس زا شده است و پاسخ مناسب به موقعیت­های اجتماعی را افزایش می­دهد (گراس، ۲۰۰۲). همچنین تحقیقات نشان داده است که راهبردهای تنظیم هیجان با پریشانی روان­شناختی مرتبط بوده است (گارنفسکی و کریج، ۲۰۰۹). سازگاری بعدی فرد را پیش ­بینی می­ کند و تمرکز بر مهارت‌های تنظیم هیجان می ­تواند در پیش ­بینی و درمان مشکلات روانی، مؤثر باشد (برکینگ و همکاران ، ۲۰۰۸).

پژوهش­های دیگر نشان داده ­اند که تنظیم هیجان سازگاری مثبت را پیش ­بینی می­ کند (یو، ماتسو موتو و لی راکس^[۸۲]، ۲۰۰۶) و ارزیابی مجدد به عنوان یک راهبرد تنظیم هیجان با بهزیستی و سلامت روانی بالا، مرتبط است (گراس، ۲۰۰۲).

تنظیم هیجان بیشتر در دو چهارچوب مهم بررسی می­ شود:

۱-راهبردهای تنظیم هیجانی پیش از رخداد حادثه (پیش از ایجاد هیجان) و یا در آغاز بروز آن فعال می‌شوند و بروز هیجانهای شدید را پیش ­بینی ‌می‌کنند.

۲- راهبردهایی که پس از بروز حادثه و یا پس از پیدایی هیجان فعال می­شوند “این راهبردها نمی ­توانند از ایجاد هیجانهای شدید پیشگیری کنند” (گراس، ۱۹۹۹).